जितिया पर्वमा सुन्नै पर्ने जितवाहनको कथा

सुनिल उलक ,

जितिया पर्वमा सुन्नै पर्ने जितवाहनको कथा यस्तो छ । यो एक पौराणिक लोक कथा हो । परापूर्वकालमा एक अविवाहित वृद्ध महिला पुरुषको सम्पर्क विना नै गर्भवती हुन्छे । समय बित्दै जाँदा उनले एक छोराको जन्म दिन्छिन। छोरा बिस्तारै हुर्कदै जान्छ । बुढी आमालाई गाँउलेले मस्वासी बुढीया र छोरालाई मस्वासी बुढीयाको छोरा नै भनेर बोलाउने गर्दथे । बाबुको पत्तो नहुँदा छोरालाई बुढी आमाले भने बबुवा भन्ने गर्थिन । तिक्ष्ण बुद्धिको छोरा जेमा पनि निपुर्ण थियो । साथिहरुसंग खेल्ने क्रममा एकदिन साथीहरुले बिना बाबुको छोरा भने पछि छोरो रुदै आमासंग “मेरो बाबु को हो?” भनेर प्रश्न गर्छन । आमाले बाध्य भएर आफूले भोगेको कुरा छोरालाई सुनाउछिन।
गरीव एक्लै बसिरहेकी ति महिलालाई राजपरिवारको कुनै उत्सवको लागी रक्सि बनाउनको लागि धान ल्याएर दिइन्छ । बर्षातको मौसम भएको हुँदा घाममा धान सुकाउन नपाउँदा ति वृद्ध आमाले भगवानलाई पुकार्दै जप र भाकल गर्छिन । धान सुकाउने व्यवस्था गरिदिए भगवानले चाहेको कुरा दिने वचन उनले दिन्छिन । भगवानले उनको इच्छा पुरा गरिदिन्छन । तर समय संगै उनले आफ्नो भाकल बिर्सिए पछि भगवानले एकदिन उनको करेसाबारीमा आएर श्राप दिदै पिसाव गरिदिन्छन। भगवानले पिसाव गरेको ठाँउमा हरियो साग उब्जिन्छ । बुढीयाले गरिवीको कारण त्यहि साग पकाएर खान्छिन। यसरी साग खाएको दिनदेखी आफु गर्भवती भएको र छोरा जन्मेको वृतान्त सुनाएर देवताको कारणले जन्मिएको हुँदा तिम्रो बुबा देवता हुन् भनेर ती वृद्धाले छोरालाई सम्झाउछिन ।
यसरी बाबु देवता भएको थाहा पाए पछि बुबालाई खोजेर आफ्नो न्वारान गर्ने जिद गर्दै छोरा परदेश जान्छन। बुबा खोज्ने क्रममा धेरै दीनदुखी उनले भेट्छन । सबैलाई भगवानसंग भेटे पछि दुख कष्ट हटाउन मद्दत गर्ने वचन दिदै उनी अगाडी बढ्छन। अन्तत: लामो कष्टपूर्ण यात्रा पछि आकाश मार्गमा उनी पुग्छन । यो बाटो भएर भगवानहरु आउने जाने गर्दछन् भन्ने थाहा पाएपछि उनी त्यहि बाटो कुरेर बस्छन। बाटोमा भेटेका सबैलाई भगवान को हो भनेर उनी सोध्ने गर्दथे । आखिर एक दिन उनले भगवान चढेर आएको रथ रोकेर सोधे , “भगवान कहाँ छ ?” भगवानले आश्चर्य मान्दै उनलाई सोधे, ” तिमी को हौ ?” उनले आफ्नो आमाले भनेको सम्पूर्ण कथा भगवानलाई सुनाए । भगवानले उनलाई काखमा लिएर आफ्नो उद्धेश्य के हो भनेर सोधे । आफ्नो न्वारन गर्न मैले बाबु खोज्दै हिडेको भनेपछि भगवानरुपी बाबुले उनको नाम जितबाहन राखिदिए ।
भगवानले यसको साथै उनलाई भने जसले पनि तिम्रो नामको ब्रत बस्नेछ उसले सम्पूर्ण दुखकष्टबाट मुक्ति पाउनेछ । यसरी भगवानबाट नामाकरण र दुखबाट मुक्तिको उपाय थाहा पाए पछि आफूले जो जसलाई दुखको मुक्तिको उपाय भगवानबाट लिएर आउने वचन दिएका थिए तिनीहरुलाई आफ्नो नाममा ब्रत बस्न सूझाए ।
यसरी आज पनि जितिया पर्वको रुपमा जितवाहनको ब्रत बस्ने गरिन्छ। पूर्वी तराइमा विवाहित महिलाहरु मात्र व्रत बस्दछन् भने चितवन वरपर भने विवाहित अविवाहित सबैले ब्रत बस्ने गर्दछन् । कतै कतै भने महिलाहरुको साथ पुरुषहरु पनि ब्रत बस्ने गर्दछन् ।